Pakiet ustaw atomowych

W połowie 2011 r. polski Parlament przyjął pakiet ustaw umożliwiających rozwój energetyki jądrowej. Pierwszy z aktów prawnych to Ustawa z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących (Dz.U. 2011 Nr 135 poz. 789z późn. zm.), która jest kluczowa z punktu widzenia realizacji inwestycji polegającej  na budowie elektrowni jądrowej. Określa tryb wydawania decyzji o wskazaniu lokalizacji inwestycji, o ustaleniu lokalizacji inwestycji, decyzji zasadniczej oraz pozwolenia na budowę obiektu energetyki jądrowej. Reguluje szereg kwestii postępowania administracyjnego istotnych z punktu widzenia inwestora, np. kwestie nabycia tytułu prawnego do nieruchomości, wywłaszczania nieruchomości i kwestie odszkodowawcze. Wprowadza także szczególne zasady udzielania zamówień na realizację inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej. Jako obiekty energetyki jądrowej ustawa definiuje elektrownie jądrowe oraz działające na potrzeby energetyki jądrowej zakłady wzbogacania izotopowego, wytwarzania paliwa jądrowego, przerobu wypalonego paliwa jądrowego, przechowalnik wypalonego paliwa jądrowego, obiektu do przechowywania odpadów promieniotwórczych oraz zakład wydobywania rud uranu i toru ze złóż i do ich wstępnego przetwarzania. Ustawa dzięki przepisom stanowiącym lex specialis w stosunku do wielu ustaw regulujących proces realizacji różnych inwestycji, zapewni sprawne i skuteczne przeprowadzenie wielu procedur administracyjnych związanych z uzyskiwaniem stosownych decyzji.    

Drugi z aktów prawnych – Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (tj. Dz.U. 2014 Nr 1512 z późn. zm. 264), określa m.in. wymogi bezpieczeństwa i kontroli dotyczące lokalizacji, projektowania, budowy, rozruchu i eksploatacji oraz likwidacji obiektów jądrowych, a także zasady wypełniania zobowiązań międzynarodowych, w tym w ramach UE, dotyczących bezpieczeństwa jądrowego, ochrony przed promieniowaniem jonizującym oraz zabezpieczeń materiałów jądrowych i kontroli technologii jądrowych.  Ustawa określa również zasady i sposób  nadzoru nad obiektami elektrowni jądrowej przez Państwową Agencję Atomistyki jako urzędu dozoru jądrowego.

Ustawa zawiera też przepisy o utworzeniu specjalnego funduszu likwidacyjnego, na który operator elektrowni jądrowej będzie odprowadzał określoną  kwotę, zależną od ilości wyprodukowanej energii. Środki zgromadzone na tym funduszu będą przeznaczone na likwidację elektrowni po zakończeniu jej eksploatacji oraz koszty związane z finansowaniem końcowego postępowania z wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi.

Ustawa zawiera również obowiązek informowania społeczeństwa o decyzjach dozoru jądrowego, stanie obiektów, ich eksploatacji, o wszystkich czynnikach i zdarzeniach mających wpływ na bezpieczeństwo jądrowe i ochronę radiologiczną.

Ustawa reguluje też kwestie odpowiedzialności cywilnej w związku z  eksploatacją obiektów jądrowych. Poziom odpowiedzialności finansowej za szkodę jądrową określono na 300 mln SDR (międzynarodowa umowna jednostka monetarna, której wartość jest ustalana na podstawie koszyka walut).

Szczegółowe zasady funkcjonowania elektrowni jądrowych są określone w rozporządzeniach Rady Ministrów wydanych na podstawie Ustawy Prawo atomowe. Są to:

A. Rozporządzenie z dnia 10 sierpnia 2012 r.w sprawie szczegółowego zakresu przeprowadzania oceny terenu przeznaczonego pod lokalizację obiektu jądrowego, przypadków wykluczających możliwość uznania terenu za spełniający wymogi lokalizacji obiektu jądrowego oraz w sprawie wymagań dotyczących raportu lokalizacyjnego dla obiektu jądrowego (Dz.U. z 2012 r. poz. 1025).

Rozporządzenie określa zasady i zakres prowadzenia badań lokalizacyjnych związanych z wyborem miejsca budowy elektrowni jądrowej. W szczególności wymienia cechy badanego obszaru, które wykluczają budowę elektrowni w danym miejscu (tzw. wady zasadnicze). W rozporządzeniu opisano również elementy, które ma zawierać raport lokalizacyjny.

B. Rozporządzenie z dnia 11 lutego 2013 r.w sprawie wymagań dotyczących rozruchu i eksploatacji obiektów jądrowych (Dz.U. z 2013 r. poz. 281).

Rozporządzenie określa, w jaki sposób ma odbyć się uruchomienie elektrowni, w szczególności opisuje konieczne próby i środki bezpieczeństwa, podział obowiązków, wymagane harmonogramy i instrukcje. Analogiczne wymagania przewidziano w części regulującej eksploatację elektrowni, która określa między innymi zasady ochrony przeciwpożarowej, prowadzenia remontów czy obiegu dokumentów.

C. Rozporządzenie  z dnia 10 sierpnia 2012 r.w sprawie stanowisk mających istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej oraz inspektorów ochrony radiologicznej (Dz.U. z 2012 r. poz. 1022).

Rozporządzenie określa wymagania co do wiedzy i umiejętności osób bezpośrednio zajmujących się materiałami promieniotwórczymi oraz ustala zasady szkolenia i weryfikowania wiedzy tych osób.

D. Rozporządzenie z dnia 10 sierpnia 2012 r.w sprawie czynności mających istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność polegającą na rozruchu, eksploatacji lub likwidacji elektrowni jądrowej (Dz.U.  2012 r. poz. 1024).

Rozporządzenie wymienia, które stanowiska związane z uruchomieniem, eksploatacją oraz likwidacją elektrowni jądrowej, wymagają szczególnej wiedzy i umiejętności oraz określa zasady weryfikacji tych kompetencji.

E. Rozporządzenie z dnia 10 października 2012 r.w sprawie wysokości wpłaty na pokrycie kosztów końcowego postępowania z wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi oraz na pokrycie kosztów likwidacji elektrowni jądrowej dokonywanej przez jednostkę organizacyjną, która otrzymała zezwolenie na eksploatację elektrowni jądrowej (Dz.U. z 2012 r. poz. 1213).

F. Rozporządzenie z dnia 11 lutego 2013 r.w sprawie wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej dla etapu likwidacji obiektów jądrowych oraz zawartości raportu z likwidacji obiektu jądrowego (Dz.U. z 2013 r. poz. 270).

Rozporządzenie w szczegółowy sposób opisuje sposób postępowania z elektrownią po zakończeniu jej działalności.

Na podstawie Prawa atomowego zostało również wydane Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 lipca 2012 r.w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i działania Lokalnych Komitetów Informacyjnych oraz współpracy w zakresie obiektów energetyki jądrowej (Dz.U. z 2012 r. poz. 861).

Rozporządzenie określa zakres i sposób działania Lokalnych Komitetów Informacyjnych, które mogą być powołane przez mieszkańców gminy, w której znajduje się elektrownia jądrowa. Komitety prowadzą monitoring funkcjonowania elektrowni od momentu rozpoczęcia budowy, po jej likwidację. Reprezentują również mieszkańców w kontaktach z inwestorem a potem operatorem elektrowni.